Udisanje zagađenog vazduha dovodi do povećanja smrtnosti, skraćenja životnog vijeka i rasta broja hroničnih bolesti, dok zdravstveni troškovi koje plaćaju građani i građanke Zapadnog Balkana bivaju sve veći. Zagađen vazduh donosi nam i porast broja izgubljenih radnih dana, uporedo sa porastom broja bolničkih dana. Smanjenje zagađenja vazduha je javno-zdravstvena mjera koja bi direktno uticala na povećanje kvaliteta života i zdravlja građana, a indirektno na smanjenje stope smrtnosti.
Loš kvalitet vazduha na Zapadnom Balkanu, koji ovu regiju stavlja na vrh liste najzagađenijih u Evropi utiče na sve veće pogoršanje javnog zdravlja. Zemlje regiona su posebno ugrožene jer, zagađenje vazduha u kombinaciji sa nižim stepenom ekonomskog razvoja, siromaštvom i zdravstvenim sistemima koji su prilično lošem stanju, dobijamo smrtonosnu situaciju.
Neki od glavnih izvora zagađenja vazduha na Zapadnom Balkanu su upotreba uglja za proizvodnju energije, sagorijevanje uglja i drveta u stambenim i komercijalnim prostorima, industrijske emisije, sagorijevanje otpada, poljoprivredne i građevinske aktivnosti, transportna vozila i dizel generatori… Ovi izvori su jedno od glavnih mjesta nastanka praškastih materija (PM2.5 i PM10), ozona, azotnih oksida, sumpor dioksida, ugljen dioksida i teških metala koji su globalno odgovorni za milione prijevremenih smrti godišnje.
Štetni efekti zagađenog vazduha rezultiraju povećanom smrtnosti od moždanog udara, bolesti srca, hroničnih plućnih bolesti, karcinoma pluća i akutnih respiratornih infekcija. Efekti izloženosti zagađenju vazduha su različiti, u rasponu od kliničkih efekata poput infekcije donjeg respiratornog trakta do prijevremene smrti.
Pored toga Zapadni Balkan je jedna od regija koja je najpogođenija uticajem klimatskih promena. Poslednjih decenija zabiljeleženo značajno povećanje broja toplotnih talasa, kojih danas ima približno dva puta više nego
što ih je bilo sredinom dvadesetog vijeka. Topliji vremenski uslovi pogoduju lakšem formiranju ozona, jednom od glavnih zagađivača tokom toplijeg dela godine. Takođe pokazano je da topliji vremenski ulovi i veće koncentracije ugljen dioksida u atmosferi, doprinose dužem periodu vegetacije i oprašivanja, doprinoseći većoj koncentraciji polena u vazduhu, što može imati negativne efekte na osobe sa alergijskim smetnjama ali i na osobe koje boluju od astme.
Ko plaća posledice zagađenja?
Posledice udisanja vazduha lošeg kvaliteta plaćamo svi mi, s tim da su određene društvene grupe izloženije.
Cijenu zagađenog vazduha plaćamo ljudskim životima. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije za 2016. godinu, u regionu oko 13.500 ljudi godišnje prijevremeno izgubi život od posledica najgoreg kvaliteta vazduha u čitavoj Evropi, koji ima naš region. Prema procenama Evropska agencija za životnu sredinu iz 2012. godine u zemljama Zapadnog Balkana zagađen vazduh dovodi do 22.670 prijevremenih smrti usled prekomjernog zagađenja praškastim materijama PM2.5; 1.060 smrti usled prekomjernog zagađenja ozonom (O3); 1.670 smrti usled prekomjernog zagađenja azot dioksidom (NO2).
Zajednički istraživački centar Evropske unije ističe da zagađenje vazduha u proseku doprinosi između 4 i 19 procenata ukupnog prijevremenog mortaliteta i smanjuje očekivani životni vijek za između 0,4 i 1,3 godine u zemljama Zapadnog Balkana.
Zagađenje vazduha ima veći efekat na skraćivanje života starijih ljudi i djece mlađe od pet godina što je posebno izraženo u zemljama sa niskim prihodima. Na globalnom nivou, oko 75% smrtnih slučajeva pripisanih zagađenju vazduha događa se kod ljudi starijih od 60 godina. Ove činjenice su u decembru prvi put potvrđene i na sudu kada je britanski sud prihvatio medicinske dokaze da je devetogodišnja djevojčica umrla od zagađenja vazduha.
Ljudi nižeg ekonomskog i socijalnog statusa često su izloženiji zagađenju vazduha, jer žive u područjima većeg intenziteta saobraćaja i blizu izvora zagađenja, poput elektrana i industrijskih objekata, uz to u većini slučajeva siromašni ljudi rade na „prljavim“ poslovima sa profesionalnom izloženošću isparenjima, praškastim materijama, gasovima i teškim metalima.
Na kraju zagađenje vazduha dolazi na naplatu i kroz zdravstvene troškove. Procjenjuje se da su samo termoelektrane na ugalj na Zapadnom Balkanu odgovorne za ekonomsku štetu na ime zdravstvenih troškova koja iznosi između 1,2-3,4 milijardi evra godišnje.
Kako do boljeg javnog zdravlja i čistijeg vazduha na Zapadnom Balkanu?
Na osnovu izloženih podataka zaključak je jasan: da bismo spasili ljudske živote i sačuvali javno zdravlje neophodno je što prije poboljšati kvalitet vazduha, ali i javno zdravlje kroz unapređenje zdravstvenih sistema.
Potrebno je definisati smanjenje zagađenja vazduha kao nacionalni, regionalni i međunarodni prioritet, i integrisati ga u procese planiranja razvoja države i gradova. Ono što je najvažnije jeste da ove mjere ne ostanu mrtvo slovo na papiru već da se za njihovo sprovođenje obezbjede adekvatni resursi. Zato bi zemlje Zapadnog Balkana morale povećati novčana sredstva u nacionalnom i lokalnim budžetima za kontrolu zagađenja i odrediti prioritete vodeći se smanjenjem uticaja emisije zagađujućih materija na stanovništvo i životnu sredinu.
Kako bi se unaprijedio nadzor nad zagađivačima i poboljšao kvalitet vazduha potrebno je izgraditi multisektorska partnerstva na lokalnom, nacionalnom i regionalnom nivou. Prevencija nezaraznih bolesti koje su posledica lošeg kvaliteta vazduha treba biti integrisana među prioritete ekoloških politika. A sve ovo mora biti praćeno borbom protiv klimatskih promjena, koje sve više utiču na gotovo sve aspekte života.
I na kraju, da bi se smanjlila smrtnost, produžio životni vijek i umanjili zdravstveni troškovi udisanja zagađenog vazduha, potrebna je i borba građana odozdo, jer samo solidarno i na regionalnom nivou moguće je riješiti pitanje zagađenja vazduha, koje ne poznaje granice između država Zapadnog Balkana.
Da zajedno sačuvamo i produžimo život, priključi se solidarnoj borbi građana Zapadnog Balkana, budi dio kampanje “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh”:
Ujedinjeni Balkan za čist vazduh
Više o kampanji “Ujedinjeni Balkan za čist vazduh saznajte na: http://www.ozon.org.me/nevolja-nikada-ne-dolazi-sama-aerozagadenje-i-covid-19/
