Ekološki pokret ,,Ozon“ je u okviru svog servisa za građanski monitoring kvaliteta vazduha ,,Ekoskop“, zaokružio rezultate za 2021. godinu, koji pokazuju da je aerozagađenje jedan od najozbiljnijih životnih problema, te da je ugroženo zdravlje više od polovine stanovništva u Crnpj Gori.
Najviše dana sa prekoračenjima srednjih dnevnih vrijednosti suspendovanih PM10 čestica, čija je propisana granična vrijednost 50 µg/m3 a dozvoljeni broj dana sa prekoračenjima 35 na godišnjem nivou, zabilježeno je u Pljevljima. Čak 109 dana Pljevljaci su bili izloženi aeorozagađenju koje je iznad propisanih vrijednosti, što je gotovo na istom nivou kao i 2020. godine, kada su 110 dana srednje dnevne vrijednosti PM10 bile iznad 50 µg/m3 .
Slijedi Bijelo Polje, čiji su građani 91 dan bili izloženi prekomjernom aerozagađenju. Podsjetićemo da je u Bijelom Polju tokom 2020. godine, kada je u ovoj opštini po prvi put cijele godine vršen kontinuirani monitoring, zabilježeno 112 dana sa srednjim dnevnim vrijednostima PM10 , što je bilo najviše u Crnoj Gori.
Građani Glavnog grada Podgorica takođe su bili izloženi prekomjernom aerozagađenju. Mjerna stanica na Zabjelu je registrovala 70 dana sa prekoračenjima srednjih dnevnih vrijednosti PM10 , a na kružnom toku u Bloku V 56 dana, što je značajno više od 35 dozvoljenih na godišnjem nivou.
Kada je Nikšić u pitanju, građani teritorijalno najveće opštine u Crnoj Gori, bili su 62 dana izloženi prekomjernom zagađenju, od čega je 5 dana zabilježeno u avgustu mjesecu, kao i u Podgorici, kada su bili aktuelni mnogobrojni višednevni požari.
Fokus našeg građanskog monitoringa, koji sprovodimo poslednjih 10 godina je na susprendovanim česticama PM10 , za koje postoje uslovi kontinuiranog praćenja na osnovu javno dostupnih podataka Državne mreže za monitoring kvaliteta vazduha, ali i PM2,5 koje uvijek idu uz njih.
PM čestice – suspendovane čestice – Particulate matter, poznate su kao nevidljive ubice iz vazduha prestavljaju prašinu manju od 10 mikrona, mješavinu čvrstih čestica dima, čađi, prašine i kisjeline, uz teške metale poput olova, kadmijuma, nikla i arsena, a nastaju kao posledica kombinovanog uticaja grijanja, saobraćaja i industrije
Zbog male veličine PM čestice se ponašaju kao gas. Prodiru kroz disajni sistem u alveole čak i do krvotoka. U slučaju udisanja PM čestice skraćuju dah, srce se napreže da bi kompezovalo smanjeni unos kiseonika i pri tom se iscrpljuje.
Često mogu izazvati osećaj gušenja čak i napad astme. U slučaju veće koncentracije i dugotrajnoj izloženosti mogu uticati i na povećanjw krvnog pritiska, srčanog ili moždanog udara, steriliteta, pa i prerane smrti.
U najugroženije kategorije spadaju ljudi koji boluju od resiratornih oboljenja i kardiovaskularnih bolesti djeca, trudnice i stariji.
Kada je životna sredina u pitanju PM čestice mogu biti dugo nošene vjetrom a zatim taložene na zemlji ili u vodi.
U zavisnosti od njihovog hemijskog sastava, efekti njihovog taloženja mogu se odraziti i na PH vrijednost i čine jezera i potoke više kisjelima, mjenjaju nutritivne vrednosti u priobalnim vodama i velikim riječnim slivovima, iscrpljuju hranjive materije iz zemljišta, oštećuju osjetljive šume i poljoprivredne culture,utiču na raznolikost ekosistema. doprinose efektima kisjelih kiša, mogu obojiti i oštetiti kamen i druge materijale, uključujući važne kulturne objekte kao što su statue i spomenici.
Ako je nivo PM2.5 zagaćujućih čestica u vazduhu veći onda i magla postaje postaje gušća što dodatno utiče na vidljivost.
Ovo sve navodimo iz razloga nedovoljnog nivoa informisanosti javnosti o negativnim uticajima aerozagađenja na javno zdravlje i životnu sredinu, što je neophodno unaprijediti bez odlaganja, jer je to preduslov za zaštitu.
Neozbiljno je da nadležne institucije samo konstatuju brojeve, umjesto da proaktivnim pristupom utiču da se spriječe negativne posledice u najvećoj mogućoj mjeri. Za to je potreban multidisciplinarni, međusektorski pristup, što nažalost svih građana uporno izostaje.
Pravo na čist vazduh jedno je od najvažnijih ljudskih prava, koje garantuje i Ustav Crne Gore, pa se nadamo da će sledeća Vlada rješavanje problema aerozagađenja staviti u sami vrh svojih prioriteta, jer samo tako mogu se očekivati pomaci.
